O‘ZBEK LIRIKASIDA NURNING POETIK FUNKSIYASI

Annotatsiya

Maqolada nurning o‘zbek lirikasida qo‘llanishining genezis va takomili bugungi davr lirikasida namoyon bo‘lish shakllari va ifoda funksiyalari tadqiq etiladi. Nurning adabiy asarda qo‘llanishi bo‘yicha adabiyotshunoslikdagi munosabatlar keltiriladi. Shuningdek uning mumtoz adabiyodagi o‘rni va ahamiyati belgilab beriladi. Yangi o‘zbek adabiyotida, asosan mustaqilligimizdan keyingi yangi davr adabiyotida, xususan lirikasida nurga murojaatning turli shakl va ko‘rinishlari ko‘proq uchraydi. Nur syujetning etakchi unsurlaridan biri bo‘lgan motiv sifatida badiiy asar mazmunini namoyon qilishdagi xizmati yaqqollashganligi aytiladi. Nur qo‘llanishining 1) ramziy; 2) obrazlashtiruvchi (xarakterlovchi); 3) emotiv funksiyalari Halima Ahmedova she’rlari misolida keltiriladi. Nurning bu funksiyalari yaxlitdan ko‘ra uyg‘ulashgan – bir necha funksiyali ko‘rinishda ko‘proq uchrashi aniqlanadi. Bu o‘rinda nurning tashqi olamdagi obrazlashtirilgan qiyofasi tasvirlanishi, poetik g‘oya ifodasidagi asosiy yo‘naltiruvchi vazifasi yana bir bor dalillanadi. Shuningdek nur motivining nurning turli ko‘rinish va manbalari vositasida aks etishi holatlari ham uchrashi yoritib beriladi. Ruhoniy hamda dunyoviy munosabat uyg‘unlashgan yangi davr adabiyotida nurga munosabat o‘ziga xos joziba va emotivlik kasb etganligi, bunda nur badiiy g‘oya ifodasida motiv asosida namoyon bo‘lib, obrazni xarakterlovchi, emotiv va hattoki obraz ko‘rinishidagi funksiyalarni bajarib kelganligi, bularning barchasi o‘zbek lirikasida nurning ifodasi o‘zining genezis va takomiliga ega ekanligi bilan bog‘liqligi dalillanadi.