FARG‘ONA VILOYATI TOPONIMLARINING SOTSIOLINGVISTIK XUSUSIYATLARI

Annotatsiya

Maqolada Farg‘ona viloyati toponimlarining sotsiolingvistik xususiyatlari, ularni nomlashda jamiyat hayotida bo‘layotgan o‘zgarishlarning tilda aks etishi kabi masalalar tahlil etilgan. Toponimlarning yaratilishi, ularning nominativ-motivatsion xususiyatlariga e’tibor qaratilsa, eng tasodifiy deb qaralgan nom ham ma’lum bir davrlarda ijtimoiy ehtiyoj, zaruriyat tufayli vujudga kelganini ko‘rish mumkin. Ayrim hollarda esa bitta obyektga qo‘yilgan nom ma’lum bir bosqichlarda davrning o‘ziga xos sotsial zaruriyatidan kelib chiqib, turli nomlarga o‘zgartiriladi. Shuning uchun ham dunyodagi ko‘plab tog‘lar, ko‘llar, daryolar yoki yaratilishi uzoq davrlarga borib tutashadigan shahar, qishloqlarning nomlanishiga diqqat qilinsa, ularning turli tarixiy davr va bosqichlarda bir nechta nom bilan atalganining guvohi bo‘lamiz. Boshqacha aytganda, toponimlarning paydo bo‘lishi, turg‘unlashishi yoki aksincha, almashinishi, ma’nosida turlicha o‘zgarishlarning sodir bo‘lishi uning jamiyat taqdiri bilan uzviy bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi. Shu bilan bir qatorda, har qanday toponimik o‘zgarish jamiyatda amalda bo‘lgan til qonuniyatlari doirasida sodir bo‘ladi. Bundan kelib chiqib aytish mumkinki, toponimlar tilning lug‘aviy boyligi sifatida yashovchan va turg‘undir, biroq tarixiy sharoitga ko‘ra va mafkuraviy nuqtayi nazarga ko‘ra o‘zgaruvchandir. Bularning barchasi uning leksik qatlamida aks etib, toponimlar tadqiqiga sotsiolingvistik jihatdan yondashish zarurligini ko‘rsatadi.