ASKIYA-SO‘Z SAN’ATI, HOZIRJAVOBLIK VA ZUKKOLIK MAHORATI ASKIYA-SO‘Z SAN’ATI, HOZIRJAVOBLIK VA ZUKKOLIK MAHORATI
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
Annotatsiya
Jahon xalq og‘zaki ijodida mustaqil janr bo‘lgan o‘zbek askiyasining YUNESKO xalqaro tashkiloti tomonidan nodir ob’ektlar ro‘yxatiga kiritilgani, o‘zbek askiyasining janr tabiati, tasnifi, badiiy estetik mohiyatini xalq og‘zaki ijodining yangi zamonaviy tushunchalari asosida o‘rganish; monografik tadqiqotlar esa folklorshunoslikning muhim vazifalaridan biridir. Askiya janrida milliy ma’naviyat ifodasini, folklor janrlarining hayotiy va maishiy vazifalarini, askiyaning badiiy-estetik vazifalar ko‘lamini rivojlantirishdagi o‘rnini aniqlab berish zarur. Bu tadqiqot mavzusining dolzarbligini belgilaydi. Askiya oʻzbek folklorining mustaqil janri sifatida ilk bor 20-asr boshlarida etnograflar tomonidan oʻrganilgan. Bu borada A.L.Troitskaya xizmatlari alohida ahamiyatga ega. Olim o‘zbeklar haqidagi kuzatishlari va dala yozuvlariga asoslanib, askiyaning qadimdan xalq orasida havaskorlar tomonidan ijro etilishi, uning ayrim turlari haqida o‘z fikrlarini bildiradi.
Maqolada askiya ijrochilarining mahorati, to‘g‘riligi, ta’sirchanligi, tafakkurining o‘tkirligini sinab ko‘rish maqsadida hazilga asoslanganligi, hazil asosida qurilgani, kulgiga sabab bo‘lishi haqida so‘z boradi. askiyadagi mavzu. Askiyaning ma’naviy hayotimiz va xalqimiz badiiy tafakkuri yuksalishidagi o‘rni, askiya matnlari san’atining o‘ziga xos xususiyatlari, askiya ijrochilarining ijro uslubi va mahorati ochib berildi.
Bu folklor janri sifatida ikki yoki undan ortiq kishining yonma-yon ijrosidagi musobaqaga asoslangan dialogik yoki polilogik nutq boʻlib, oʻz mohiyatiga koʻra yumor yetakchilik qiladi. Og‘izdan-og‘izga, avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan jamoa tomonidan yaratilgan noyob og‘zaki adabiy asardir.
Askiya oʻzbek xalq ogʻzaki ijodining mustaqil janri sifatida oʻz tabiatiga koʻra yumor nazariyasiga koʻra muhim ahamiyatga ega: u hazilga asoslangan, hazil asosida qurilgan, kulgiga sabab boʻlgan, majoziy mazmundagi soʻz va iboralarning qoʻllanishi. muayyan mavzu doirasida dialogik nutq asosida shakllanadi va ikkilik mohiyat kasb etadi.
Askiya jahon va turkiy xalqlar filologiyasida mustaqil oʻrganilmagan, u 20-asrning ikkinchi yarmidan boshlab ogʻzaki ijod namunasi sifatida oʻrganilgan. Bu borada, ayniqsa, o‘zbek folklorshunosi R.Muhamadiyevning nomzodlik dissertatsiyasi diqqatga sazovordir. XXI asrga kelib askiyaning lingvistik jihatlari o‘zbek tilshunosi X.X.Do‘smatov tomonidan tadqiq qilindi.
Askiya dramatik janrga xos janrdir. Askiya xalq dramaturgiyasining o‘ziga xos qirralarini ifodalovchi sahna ko‘rinishlariga mo‘ljallanganligi bilan ajralib turadi. Askiyada ishtirokchilar sahna qahramoni sifatida harakat qilishadi va ularning dialogik nutqi tomoshabinlar tomonidan baholanadi. Masalaning aynan shu jihati ushbu janrning turlarga mansubligini belgilaydi.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Tsya robota litsenzuetsya vydpovídno do Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 xalqaro litsenziyasi.
Foydalaniladigan adabiyotlar
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 11.07.2023 yildagi PQ-222-sonli “Respublikada milliy askiya va qiziqchilik san’atini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarori https://lex.uz/docs/-6531520
Andijon davlat universiteti folklor arxivi. Folklor ekspeditsiyasi materiallari. 47-daftar.
Do‘smatov X.X. Askiya matnining lingvostilistikasi. Filol.fan.b. fals. dokt... diss. ‒ Farg‘ona, 2018. ‒ 135 b.
Elxan Nəcəfovun. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Boku,“HƏDƏF”// Vikipediya, azad ensiklopediya
Imomov K., Mirzayev T., Safarov O. va Sarimsoqov B. Askiya. O‘zbek xalq og‘zaki poetik ijodi. Darslik. ‒ Toshkent: O‘qituvchi, 1990. ‒ 340 b.
Jo‘rayev M., Eshonqulov J. Folklorshunoslikka kirish. – Toshkent: Barkamol fayz media nashriyoti, 2017. ‒ 180 b.
Joʻrayev M., Eshonqulov J. Folklorshunoslikka kirish. – Toshkent: Barkamol fayz media nashriyoti, 2017. ‒ B.103.
Madayev O., Sobitova T. O‘zbek xalq og‘zaki poetik ijodi. ‒ Toshkent: Sharq, 2005. ‒ 208 s.
Mirzayeva S., Xolbutayev G‘. Farg‘ona vodiysi askiya san’ati ‒ Andijon: Arjumand media, 2019. ‒ 144 b.
Muhamadiyev R. Askiya (oʻzbek xalq ijodiyotining janri). Filol.fan.nom.diss. – Toshkent, 1961. ‒ 233 b.
Muxammadiyev R. (to‘plovchi va nashrga tayyorlovchi) O‘zbek xalq og‘zaki ijodi. Askiya. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti, 1970. ‒ 288 b.
Qodirov M. Masxaraboz va qiziqchilar san’ati. – Toshkent: Fan, 1971. – 244 b.
Qodirov M. O‘zbek an’anaviy teatri. ‒ Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2010. ‒ 248 b.
Qodirov M. Oʻzbek xalq tomosha sanʼati. ‒ Toshkent, Oʻqituvchi, 1981. ‒105 b.
Sultonov H. Askiya. Kulgi chehraning guli. – Toshkent: Cho‘lpon, 1998. –185 b.
Алексеев В.Л. Оружием политической сатиры. ‒ М.: Мысль, 1979. ‒ 244 с.
Бахтин М.М. Литературно-критические статьи. монография, сборник работ. ‒ М.: Художественная литература, 1986. ‒ С.3. (общ. С.543)
Бахтин М.М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура средневековья и Ренессанса. ‒ М.: Художественная литература, 1990. ‒ 543 с.
Веселовский А.Н. Историческая поэтика. ‒ М.: Высшая школа, 1989. ‒ 404 с.
Дмитриев A.B. Социология юмора. ‒ М., 1996. ‒ 214 с. Лук А.Н. Юмор, остроумие, творчество. ‒ М.: Искусство, 1977. ‒ 184 с.
Карасев Л.В. Философия смеха. ‒ М.: Рос. гуманит. ун-т, 1996. ‒ 224 с.
Лук А.Н. О чувстве юмора и остроумии. ‒ М.: Искусство, 1966. ‒ С. 31-32.
Материал wortwuchs.net сайтидан олинди.
Мухтар Казымоглы. Генезис и поэтика смеха в азербайджанском фольклоре. – Баку: Элм ве техсил, 2017. – 360 с.
Пропп В.Я. Проблемы комизма и смеха. – М.: Искусство, 1976. ‒ 183 с.
Троицкая А.Л. Народный театр в Узбекистане // Восточный сборник. 1990. Вып. № 4. – С. 144-151.
Чернявский М.Н. Комедия Аристофана и античные теории смеха // Аристофан. ‒ М., 1956. – С. 81-108