OʻZBEK-LOTIN ALIFBOSINI YARATISH UCHUN HARAKATLAR
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
Annotatsiya
Oʻtgan asrning boshlarida jadidlar nomi bilan tarix sahnasiga chiqqan millat fidoiylari iqtisodi, ilm-fani rivojlangan davlat qurishni orzu qildilar. Buning uchun eng avvalo, millatni savodli qilish, zamonaviy bilimlarni egallagan yoshlarni tarbiyalash zarur edi. Shu maqsadda ular yangi usuldagi maktablar ochish harakatiga tushdilar.
Ming yildan ortiq davr mobaynida asosiy yozuv sifatida qoʻllanilib kelingan arab yozuvi oʻqish, oʻqitish ishlarida qiyinchilik tugʻdirayotgani sababli uni isloh qilindi. Arab yozuvi islohi kutilgan natijani bermagandan soʻng boshqa turkiy xalqlar kabi lotin yozuviga oʻtish harakatiga tushdilar.
Arab yozuvidan lotin yozuviga o‘tish harakatlari boshlangandan keyin o‘zbek ziyolilari tomonidan mavjud tovushlarga harf tanlash, ularni ilmiy asoslash bo‘yicha matbuotda maqolalar e’lon qilinib borildi, turli kengash yig‘ilishlari, anjumanlar tashkil qilindi. Yangi alifbo tuzishda singarmonizmli shevalarga asoslanish kerakmi? yoki singarmonizmsiz, o‘zbek tili tabiatini ochib berolmaydigan, buzuq shevalarga asoslanish kerakmi? degan masala kun tartibida turar, bu masalada juda ko‘plab tortishuvlar, bahs-munozaralar bo‘lgan. Bunday tortishuvlar milliy alifbo yaratish harakatiga ham ta’sir qiladi, natijada yuqorida aytilganidek, turli tashkilotlar tomonidan toʻrtta loyiha yaratiladi.
Maqolada uch manba asosida berilgan mazkur alifbo loyihalari oʻzaro solishtirilib, ulardagi oʻxshash va farqli jihatlar, harflarning olinishida ularning ilmiy asoslanganligi, ularning yutuq va kamchiliklari tahlilga tortiladi.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Tsya robota litsenzuetsya vydpovídno do Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 xalqaro litsenziyasi.
Foydalaniladigan adabiyotlar
Қурбонова М. Фитратнинг тилшунослик мероси. Филол. фан. номз. дисс... – Тошкент, 1993. – 120 б. (Kurbanova M. The linguistic heritage of Fitrat. Candidate of philological sciences dissertation. - Tashkent, 1993. – 120 pages)
Сайидов Ё. Фитрат бадиий асарлари лексикаси. Филол. фан. номз. дисс... – Бухоро, 2001. – 204 б. (Sayidov Y. Lexicon of Fitrat literary works. Candidate of philological sciences dissertation. - Bukhara, 2001. – 204 pages)
Сайидов Ё. Жадид бадиий асарлари лексикаси. Филол. фан. док. дисс... – Бухоро, 2013. – 302 б. (Sayidov Y. Lexicon of Jadid literary works. Doctor of philological sciences dissertation. - Bukhara, 2013. – 302 pages)
Йўлдошев М. Чўлпоннинг бадиий тил маҳорати (“Кеча ва кундуз” романи мисолида). Филол. фан. номз. дисс... – Тошкент, 2000. – 120 б. (Yuldashev M. Chulpan's literary language skills (on the example of the novel “Day and night”). Candidate of philological sciences dissertation. - Tashkent, 2000. – 120 pages).
Неъматова Д. Чўлпон публицистик асарларининг лингвистик таҳлили: Филол. фан. ном. … дис. автреф. – Тошкент, 2004. – 24 б. (Ne'matova D. Linguistic analysis of Chulpan's publicist works. Candidate of philological sciences dissertation. Abstract. – Tashkent, 2004. – 24 pages).
Бобомуродова Ш. Ўзбек тилшунослиги ривожида Элбекнинг роли. Филол. фан. номз. дисс... – Тошкент, 2002. – 132 б. (Babomurodova Sh. The role of Elbek in the development of Uzbek linguistics. Candidate of philological sciences dissertation. - Tashkent, 2002. – 132 pages).
Тоғаев Т. Ашурали Зоҳирий ва унинг тилшунослик мероси. Филол. фан. номз. дисс... автореферати. – Тошкент, 2005. – 24 б. (Togaev T. Ashurali Zahiri and his linguistic legacy. Candidate of philological sciences dissertation. Abstract - Tashkent, 2005. – 24 pages).
Бобониёзов А. А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романида тасвирий воситалар ва тил бадиияти: Филол. фанлари ном. … дисс. автореф. – Тошкент, 1995. – 24 б. (Bobaniyozov A. Imagery and language arts in A.Kadiri’s novel “Days Gone By”. Candidate of philological sciences dissertation. Abstract. - Tashkent, 1995. – 24 pages).
Чориева З. Абдулла Қодирийнинг «Ўткан кунлар» романидаги мактубларнинг луғавий-маъновий ва услубий хусусиятлари: : Филол. фан. ном. … дис. автореф. – Тошкент, 2006. – 23 б. (Chorieva Z. Lexico-spiritual and methodological features of the letters in the novel “Days Gone By” by Abdullah Kadiri: Candidate of philological sciences dissertation. Abstract. – Tashkent, 2006. – 23 pages).
Джалолова Л. Абдулла Қодирийнинг «Ўткан кунлар» романининг лингвистик тадқиқи: Филол. фан. ном. … дис. автореф. – Тошкент, 2007. – 22 б. (Djalolova L. Linguistic study of Abdullah Kadiri’s novel “Days Gone Days”: Candidate of philological sciences dissertation. Abstract. – Tashkent, 2007. – 22 pages).
Нормаматов С. Абдулла Авлоний шеърияти лексикасининг маъновий-услубий хусусиятлари: Филол. фан. ном. … дис. автореф. – Тошкент, 2011. – 25 б. (Normamatov S. Spiritual and methodological features of the lexicon of Abdullah Avlani’s poetry: Candidate of philological sciences dissertation. Abstract. – Tashkent, 2011. – 25 pages).
Жамолхонов Ҳ., Умаров А. Ўзбек ёзувининг XX аср тарихи. I китоб. – Тошкент: Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти, 2017. – 446 б. (Jamolkhanov H., Umarov A. 20th century history of Uzbek writing. Book I. - Tashkent: Publishing house of the National Library of Uzbekistan named after Alisher Navoi, 2017. – 446 pages).
Янгибаева Н. XX асрнинг 20-йилларида ўзбек тилшунослиги жараёни. Филология фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган дисс... – Қарши, 2019. – Б.127. (Yangibaeva N. The process of Uzbek linguistics in the 1920s. Dissertation written for the degree of candidate of philological sciences. - Karshi, 2019. – 127 pages).
Bagdanova M. Latin asasida tuzilgʻan oʻzbek layihalarining tarixiga bir nazar// Alanga, 1926, №2. (Bagdanova M. A look at the history of Uzbek projects based on Latin// Alanga, 1926, №2.)
Жамолхонов Ҳ., Умаров А. Ўзбек ёзувининг XX аср тарихи. II китоб. – Тошкент: Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси, 2019. – Б.426 (Jamolkhanov H., Umarov A. 20th century history of Uzbek writing. Book II. - Tashkent: National Library of Uzbekistan named after Alisher Navoi, 2019. - 426 pages).
Oʻzbek yangi alifbasini tuzishda asaslar (Matiriyalardan toʻplab tuzguchi: Abdulla Alaviy). – Samarqand – Tashkent. – 1927 (arab yozuvida). (The basics in the creation of the Uzbek new alphabet (Compiler from materials: Abdulla Alaviy). - Samarkand - Tashkent. – 1927 (in Arabic script).